“De bestuurden beurtelings bestuurders laten zijn, burgers bij toerbeurt het ambacht van politicus laten uitoefenen, zodat ze zich tot volwaardige mensen konden ontwikkelen: dat was de kern van het klassieke of Atheense idee van burgerschap … Cruciaal was … dat een ‘goede burger’ zowel kon commanderen als gehoorzamen. … Door zijn rechten én plichten in praktijk te brengen, door de politieke gemeenschap te besturen én de besluiten van zijn medebestuurders uit te voeren, verwerft de burger deugd en wijsheid. …

Hedendaagse burgers willen niet graag besturen noch bestuurd worden. … Zij spugen op het kleine gezag van de ambtenaar, de schooljuf en de buschauffeur en verlangen slechts naar een grote leider die hen niet lastigvalt met democratisch geneuzel maar gewoon de BV Nederland goed runt …

Dit tekort aan burgerschap … toont zich op minstens drie manieren.

[1] Ten eerste staat het gezag van traditionele instituties ter discussie, en daarmee de gehoorzaamheid van burgers aan deze instituties. Het begon bij de politiek en het bestuur, maar inmiddels strekt de kritiek op het gezag van gezagsdragers zich uit tot de wetenschappers – die‘ook maar’ een mening zouden hebben, zoals de kritiek luidt. … En tot de rechterlijke macht, die partijdig zou zijn en te weinig transparant … Het gemeenschappelijke punt in al deze kritiek op traditionele instituties is dat hun gezag niet zozeer voorwaardelijker wordt – iets wat in een democratie gewenst is – maar dat het vrijwel permanent ter discussie staat, waardoor ook tijdelijke en voorwaardelijke gezagsuitoefening moeilijk en soms bij kans onmogelijk is geworden.

[2] Ten tweede … [hebben] beleidsmakers en politici … burgers de afgelopen decennia veelvuldig in de rol van consument gezet. Een consument die moest kiezen en er recht op had goed bediend te worden. Gevolg is dat burgers het publieke belang uit het oog verloren lijken te hebben …; de politiek tot mediaspektakel reduceren …; [en] … hoogstens in actie komen wanneer hun eigenbelang op het spel staat … Zij willen wel dat er goed en veel naar hen geluisterd wordt en zij willen als klanten en consumenten op de markt van welzijn en geluk goed bediend worden …

[3] Een veelgehoorde analyse is, ten derde, dat deze ontwikkeling een onbedoeld gevolg is van de geslaagde emancipatie. … De voice van het volk is overstuurd. … De onderdanen zijn geen betere heersers geworden, maar een ander, brutaler en egoïstischer species – laten we zeggen: overdanen. … ‘Het ambt van burger is veel te vrijblijvend geworden’, liet de politicoloog Rudy Andeweg optekenen in NRC Handelsblad. ‘Dat is ook de schuld van dezelfde overheid die nu klaagt over het gebrek aan burgerschap. De opkomstplicht bij verkiezingen, de dienstplicht, juryplicht, in Nederland bestaat het allemaal niet (meer). De enige plicht is nog belastingbetaling. Maar die benadrukt de klantrelatie weer. De overheid zegt: het enige wat we van u nodig hebben is geld’ …

Om het gezag van de politiek en de overheid te herstellen moet meer betrokkenheid tussen politiek en burgers komen, zodat de overdanen hun plichten beter erkennen, is het idee. … Dat kan … door zelf volkser te worden … De veronderstelling is hier dat omdat mensen mondiger zijn, ze meer naar de mond gepraat moeten worden. …

Burgers meer tot ‘heersers’ maken, zien we terug in allerhande pogingen om ze meer invloed aan te reiken. Het klassieke probleem is dat in dit type inspraak hoger opgeleiden nagenoeg per definitie (sterk) oververtegenwoordigd zijn … Degenen die veronderstellen dat de politiek er voor ‘de anderen’ is zullen alleen onder uitzonderlijke omstandigheden (uitdrukkelijke uitnodiging, goede begeleiding) meedoen aan nieuwe inspraakexperimenten … Hier loopt men, kortom, het gevaar de bron van ergernis dichter bij de burger te brengen: in plaats van te zorgen dat hij of zij zich verplicht voelt aan de overheid ziet de burger het falen van de overheid scherper, de ‘grote monden’ krijgen nog meer ruimte. Een verhaal over hoe rechten en plichten samengaan is ook daar niet echt uit af te leiden. …”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 71-76 [auch im Internet]

11/16