“De erkenning van het recht op zelforganisatie van minderheden is … iets anders dan de erkenning dat binnen de landsgrenzen mensen met verschillende culturele achtergronden (blijven) leven en dat allen als volwaardige burgers gezien moeten worden zoals bijvoorbeeld in Canada … Het eerste is beperkter van ambitie dan het tweede. Het is verwarrend beide multiculturalisme te noemen. Als we het laatste multiculturalisme noemen, kunnen we het eerste beter verdraagzaam monoculturalisme dopen …

Multiculturalisme past beter in een verzuilde samenleving dan het verdraagzame monoculturalisme. Niettemin had multiculturalisme weinig steun in Nederland: de meeste politici waren niet uit op de ontwikkeling van een nieuwe (islamitische) religieuze pijler. …

Waarom … toch de hoogopgelopen spanning? Dat komt, omdat we sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw een overgang zien van verdraagzaam naar onverdraagzaam monoculturalisme. … De meerderheid van de bevolking van Nederland is de afgelopen decennia in snel tempo cultureel homogeen geworden. In veel landen, waaronder de Verenigde Staten, is de meerderheid van de bevolking van mening verdeelt over kwesties van gender, familie en seksualiteit. … Maar bijna het gehele politieke spectrum van de Nederlandse bevolking … [ontwikkelde] na een periode van intense culturele polarisatie tijdens ‘de lange jaren ’60’ … opmerkelijk uniforme, progressieve idealen. … Onder nieuwe Nederlanders zijn deze progressieve opvattingen ook meer gangbaar dan onder migranten in veel andere West-Europese landen. … [Maar toch] staat [daar] tegenover dat de waardekloof tussen islamitische groepen en de meerderheid van de bevolking in Nederland ook groter is dan in andere landen. …

De culturele consensus is veeleisender dan ze zich op het eerste gezicht voordoet. … Het pluralisme van de verzuiling is tegenwoordig ver weg … De meerderheid van de Nederlandse bevolking ziet culturele verschillen in toenemende mate als problematisch. … Deze polarisatie draagt bij aan verdere culturalisatie van burgerschap, van het proces waarbij cultuur (emoties, gevoelens, culturele normen en waarden, en culturele symbolen en tradities, met inbegrip van religie) een meer centrale rol speelt in het debat over sociale integratie. …

Emotionele culturalisatie … zijn feeling rules …: door de maatschappij voorgeschreven gevoelsregels die mensen zich eigen moeten maken om zich te kunnen handhaven … Zowel voor immigranten, hun kinderen als autochtonen spelen deze gevoelsregels een rol, want deze regels zijn niet neutraal, maar eerder uitdrukking van een bepaalde ideologie, van een opvatting over hoe een land ‘voelt’. …

Het idee dat er door menging en uitwisseling nog betere normen en waarden en nog betere burgers kunnen komen, lijkt [dan] eigenlijk niet goed voorstelbaar: we zijn een zelf-feliciterende, tamelijk liberale bevolking. … ”

Burgerschap lijkt “in het publieke debat … laangzaam maar zeker drager te worden van het paternalisme dat lange tijd zichtbaar was in de verzuiling, dat daarna voor enige tijd mensen trachtte te bevrijden via de verzorgingsstaat, en dat sinds een jaar of vijf probeert om de uit de zuilen bevrijde individuen te behouden voor morele dakloosheid. Dan maar één grote zuil, lijkt de veronderstelling die ten grondslag ligt aan de gestage opkomst van burgerschap.”

aus: Menno Hurenkamp / Evelien Tonkens: De onbeholpen samenleving. Burgerschap aan het begin van de 21e eeuw, Amsterdam: Amsterdam University Press 2011, S. 135-140, 69, auch im Internet.

Abb.: Daphne Odjig: Roots, 1979, Government of Ontario Collection, Toronto, Detail. Vollständiges Triptychon:

Malerin als Kind im Schoß der Gemeinschaft	Malerin entdeckt als junge Frau die Welt der Weißen	Malerin als alte Dame im Schoß der Gemeinschaft

11/16