“Those who call themselves realists – realism meaning a technocratic acceptance of the status quo, whether with good humour, sarcasm, cynicism or conviction and, therefore, a frequent collaboration with the status quo – are often as dangerous as prophets of doom or radical do-gooders who renounce the world as it is and thus, in reality, want to abolish it. For realists abolish the world while laughing.”

aus: Lieven De Cauter: The Rise of the Generic City. Rem Koolhaas’s Flight Forward. In: ders.: The Capsular Civilisation. On the City in the Age of Fear. Rotterdam: NAi 2004, S. 22 (Erstveröffentlichung 1998).

10/16

“The city … begins more and more to resemble to an airport. Like international airports, the new cities are the same everywhere. … The new city has no identity: it is a city without a past, without individuality or particularity – a generic city. … The airport is the paradigm because we are all in transit … The Generic City is a settlement for people who migrate, hence its instability. …

In a generic city, everyone is a tourist or a shopper. ‘The only activity is shopping.’ … The generic city is dominated by reverse gravity, by evaporation, by the centrifugal attraction of the void and the periphery, with centreless agglomerations as the final product. … The place where the new, evacuated urbaneness becomes visible is, according to Koolhaas’s description, the atrium. …

For the Romans it was a hole in a house or other building that injected light and air, the outdoors, into the interior. Now it is ‘a container of artificiality that allows the occupants to avoid daylight forever – a hermetic interior, sealed against the real’. … [Koolhaas] is more conscious than anyone that the atrium produces a surrogate urbaneness. … The analogy with an airport is striking: security is the key concept. The outside is once again dangerous. …

The nineteenth-century arcade into which Benjamin read the dream of a new public domain, one that would jettison the bourgeois distinction between the private and the public realms, has been transformed into the air-conditioned nightmare of hotel atria, of closed, artificial spaces and esplanades accessible only via car parks (as in La Défense or in L.A.) …

People seem to have given up on the street, on the world outside. …

In Koolhaas’s book, the absence of violence is striking. …  Perhaps Virilio can help us here. He was the first to point out the transformation of the city into an airport. But in his view violence is, on the contrary, ubiquitous. … The worst of all catastrophes may well be evaporation. … The atrium, the mall, the artificial plaza, the Internet and the television screen as virtual survival space.

The city, the public space, is being abandoned. For Virilio, the politics of space (territory, defence, urbanism) is being replaced by a politics of time (transport, communication, speed, networks. … Space no longer really matters, this is why the city is becoming everywhere the same. …

According to the Italian philosopher Giorgio Agamben … more and more people are falling outside the ordinance of social life … and into the ordinance of mere existence … . This mere existence is beyond the law, and hence without rights. It is governed by the logic of the camp … a territory outside the law … where anything can happen. … Transit zones are … duty free … They are potential camps (like the camps for illegal immigrants). …

Once we consider the airport in its totality – not only its lobbies and lounges, catering services, cargo companies and tour operators, but also the transit camps associated with it – we see the true face of the generic city.”

aus: Lieven De Cauter: The Rise of the Generic City. Rem Koolhaas’s Flight Forward. In: ders.: The Capsular Civilisation. On the City in the Age of Fear. Rotterdam: NAi 2004, S. 11-23 (Erstveröffentlichung 1998).

Abb.: Tomàs Saraceno: Airport-city / Cloud-Cites, installation view, New York 2021, im Internet.

10/16

(DE EN)

“[Hegel] heeft … in de van hel doordesemde generaties die bewondering voor de ‘macht van de geschiedenis’ gekweekt die vrijwel steeds in onverholen bewondering voor het succes omslaat en tot afgodendienst van het feitelijke leidt: een dienst waarvoor men tegenwoordig algemeen de zeer mythologische en bovendien goed-Duitse wending ‘recht doen aan de feiten‘ heeft geïntroduceerd.

Maar wie eenmaal geleerd heeft voor de ‘macht der geschiedenis‘ de rug te krommen en het hoofd te buigen, knikt ten slotte mechanisch als een Chinees zijn ‘ja’ tegen elke macht, of dit nu een regering is of een publieke opinie of een numerieke meerderheid, en beweegt zijn ledematen precies in de maat waarin de een of andere ‘macht’ aan de draad trekt.”

“Vorm in uzelf een beeld dat aan de toekomst zal beantwoorden, en vergeet het bijgeloof dat u epigonen bent. U hebt genoeg uit te denken en uit te vinden, al peinzend over dat toekomstige leven; maar wend u niet tot de geschiedenis om u het ‘hoe?’, het ‘waarmee?’ te laten zien.”

Friedrich Nietzsche: Vom Nutzen und Nachteil der Historie. (1874) In: ders.: Unzeitgemäße Betrachtungen. München Goldmann 1992, S.127,115 – hier niederländische Übersetzung von Thomas Graftdijk, herzien door Paul Beers [bei Google-Books].

“Der Hauptvorwurf der Feinde der offenen Gesellschaft an die säkularen Verfassungsstaaten und ihr Ideal der Freiheit und Toleranz ist das der Beliebigkeit und Leere.

Für sie sind individuelle Rechte keine Errungenschaften, sondern zerstörerische, gefährliche Risse im Kollektiv, die den Blick freilegen auf eine unübersichtliche Welt, verwirrend und im Wandel, eine Weite, in der jeder allein ist, hoffnungslos und klein, abgeschnitten von Gemeinschaft und Geschichte.

Sie irren sich. Was sie übersehen, ist die Tatsache, dass die Anhänger der offenen Gesellschaft durchaus nicht an nichts glauben. Im Gegenteil. …

Wir glauben an das Leben. Wir glauben an die Vernunft als seine Entsprechung in unserem Denken. Wir glauben, dass wir mit ihr die Kluft zwischen unseren Gehirnen überbrücken können. Und irgendwann dann auch die zwischen unseren Herzen.

Wir wissen, dass ihr das für naiv haltet. Für träumerisch und kindisch und weltfremd. Aber wir beweisen euch das Gegenteil, jeden Tag.

Weil ihr in unserer Gesellschaft die gleichen Rechte habt wie wir.

Und egal, was ihr tut, oder woran ihr glaubt: Indem wir die offene Gesellschaft verteidigen, kämpfen wir immer auch für euch.”

aus: Heinz Helle: An die Ungläubigen. Zeit-Online 28.9.16 [im Internet]

Abb.: Chittaprosad India Peace, im Internet.

09/16

“Jahrelang wurde sie schlichtweg übersehen. In Cafés, Bibliotheken, Rathäusern oder Universitätsfluren waren sie wohl nur deshalb da, damit ab und zu jemand einen Staubsauger betreiben konnte. Heute sind diese Steckdosen so etwas wie öffentliche Brunnen geworden, an denen der Durstige Rast macht. Er setzt sich oft gleich neben die Steckdose auf den Fußboden. Sie ist ja meist nah am Boden angebracht, einen Stuhl gibt es nicht neben dieser Steckdose, weil sie nie für diesen Zweck vorgesehen war, und das Kabel ist gewöhnlich kurz. Man begibt sich also, “steckdosensüchtig” (wie es die Zeitschrift Neon kürzlich nannte), in den Schneidersitz. So kann man das Telefon während des Ladevorgangs auch gleich benutzen, denn alleine lassen will man sein iPhone in der Bibliothek auf keinen Fall. Die kauernde Haltung auf dem Fußboden, sie passt zu der Situation, in der der akkuleere Mensch sich befindet: eben noch in Not, nun gerade gerettet.”

aus: Matthias Stolz: Gib mir Saft! Zeit-Online, 28.9.16 [im Internet]

09/16

“Partout la ville … éclate …, cette forme sociale admirable, cette œuvre par excellence de la praxis et de la civilisation, se défait et se refait sous nos yeux. … La ville empêche les puissances de manipuler à leur gré les citadins-citoyens, individus, groupes, corps. … Tantôt l’État, tantôt l’entreprise, tantôt les deux … tendent à accaparer les fonctions, attributs, prérogatives de la société urbaine. …

Et cependant, sur ce fondement qui s’ébranle, la société urbaine et l”urbain’ persistent et même s’intensifient. … La forme de l’urbain, sa raison suprême, à savoir la simultanéité et la rencontre, ne peuvent disparaître. … En même temps que lieu des rencontres, convergence des communications et informations, l’urbain devient ce qu’il fut toujours : lieu de désir, déséquilibre permanent, siège de la dissolution des normalités et contraintes, moment du ludique et de l’imprévisible. …

La ville historiquement formée ne se vit plus, ne se saisit plus pratiquement. Ce n’est plus qu’un objet de consommation culturelle pour les touristes, pour l’esthétisme avides de spectacles et de pittoresque. Même pour ceux qui cherchent à la comprendre chaleureusement, la ville est morte. …

Impossible d’envisager la reconstruction de la ville ancienne, mais seulement la construction d’une nouvelle ville. … La vie urbaine n’a pas encore commencé. Nous achevons aujourd’hui l’inventaire des débris d’une société millénaire dans laquelle la campagne a dominé la ville, dont les idées et ‘valeurs‘, les tabous et les prescriptions, étaient pour une grande part d’origine agraire, à dominante rurale et ‘naturelle’. Des cités sporadiques émergeaient à peine de l’océan campagnard. …

Que la ville redevienne ce qu’elle fut : acte et œuvre d’une pensée complexe, qui ne le souhaiterait? Mais l’on se maintient ainsi au niveau des vœux et aspirations et l’on de détermine pas une stratégie urbaine. …

Le droit à la ville s’annonce comme appel, comme exigence. Par des détours surprenants – la nostalgie, le tourisme, le retour vers le cœur de la ville traditionnelle, l’appel des centralités existantes ou nouvellement élaborées – ce droit chemine lentement. … Le droit à la ville ne peut se concevoir comme un simple droit de visite ou de retour vers les villes traditionnelles. il ne peut se formuler que comme droit à la vie urbaine, transformée, renouvelée. … La société urbaine dont s’expose ici la possibilité ne peut se contenter des centralisées passées …

D’où tirer le principe du rassemblement et son contenu? Du ludique. … Que la société dite de consommation esquisse cette direction, cela ne fait aucun doute. … Il s’agit donc seulement de donner forme à cette tendance, encore soumise à la production industrielle et commerciale de culture et de loisirs …”

aus: Henri Lefebvre: Le Droit à la Ville. Paris: Anthropos 1968, S. 84, 86, 90, 91, 117, 120, 125, 132.

Abb.: Olalekan Jeyifous: Shanty Mega Structures of Lagos Nigeria, 2021, Detail, Moma, im Internet.

09/16

“Dans la pratique, l’idéologie de la participation permet d’obtenir au moindre prix l’acquiescement des gens intéressés et concernés. Après un simulacre plus ou moins poussé d’information et d’activité sociale, ils rentrent dans leur tranquille passivité, dans leur retraite. N’est-il pas clair que la participation réelle et active porte déjà un nom. Elle se nomme auto-gestion.”

aus: Henri Lefebvre: Le Droit à la Ville. Paris: Anthropos 1968, S. 113.

09/16

“L’urbanisme comme idéologie formule tous les problèmes de la société en questions d’espace. … Puisque la société ne fonctionne pas d’une manière satisfaisante, n’y aurait-il pas une pathologie de l’espace? Dans cette perspective, on ne conçoit pas la priorité … de l’espace sur le temps comme indice de pathologie sociale : comme symptôme parmi d’autres d’une réalité qui engendre des maladies sociales. … Médecin de l’espace, … [l’urbaniste] aurait la capacité de concevoir un espace social harmonieux, normal et normalisant. …”

aus: Henri Lefebvre: Le Droit à la Ville. Paris: Anthropos 1968, S. 50.

09/16

“… On distinguera donc:

a) l’urbanisme des hommes de bonne volonté. … On veut construire immeubles et villes ‘à l’échelle humaine’, ‘à sa mesure’, sans concevoir que dans le monde moderne ‘l’homme’ a changé d’échelle et que la mesure d’autrefois (village, cité) se transforme en démesure. …

b) l’urbanisme des administrateurs liés au secteur public (étatique) … à travers [leur] science (scientisme), une technique prend le dessus et devient le point de départ: c’est généralement une technique de circulation … On extrapole à partir d’une science, d’une analyse fragmentaire de la réalité considérée. … Cet urbanisme technocratique et systématisé … n’hésiterait pas à raser ce qui reste de la Ville pour laisser place aux voitures. …

c) l’urbanisme des promoteurs. Ils conçoivent et réalisent, sans le dissimuler, pour le marché, en vue du profit. Le nouveau, le récent, c’est qu’ils ne vendent plus du logement ou de l’immeuble, mais de l’urbanisme. … La publicité y devient idéologie. Parly II ‘fait naître un nouvel art de vivre‘, un ‘nouveau style de vie’. La quotidienneté ressemble à un conte de fée. …

À travers les diverses tendances s’esquisse une stratégie globale …: la ville renouvelée. Ils imposeront en la rendant ‘lisible” une idéologie du bonheur par la consommation, la joie par l’urbanisme … La consommation programmée et cybernétisée (prévue par les computeurs) deviendra règle et norme pour la société entière. D’autres édifieront les centres décisionnels, concentrant les moyens de la puissance : information, formation, organisation, opération. Ou encore: répression … et persuasion … Autour de ces centres se répertiront sur le terrain, en ordre dispersé, selon les normes et contrastes prévues, les périphéries, l’urbanisation désurbanisée.

Toute les conditions se réunissent ainsi pour une domination parfaite, pour une exploitation raffinée des gens, à la fois comme producteurs, comme consommateurs de produits, comme consommateurs d’espace.”

aus: Henri Lefebvre: Le Droit à la Ville. Paris: Anthropos 1968, S. 29-31.

09/16

“Vaak denk ik dat onze ouders en grootouders, toen ze zagen hoe het verstedelijkte Amerika ons met zijn verlokkingen trachtte in te palmen, zich ongetwijfeld moeten hebben afgevraagd of ze er wel verstandig aan hadden gedaan hun land te verlaten, ook was het nog zo troosteloos en onderdrukkend geweest. Wie zijn kind verliest aan een onbekende cultuur gaat een leven lang gebukt onder een smartelijk lijden.

Op mijn zwerftochten door deze verstedelijkte wereld uit mijn jonge jaren, kwam ik overal de paraplubeschaving tegen waarin wij allen heden ten dage leven, de cultuur die we het westers seculiere humanisme noemen. Zij is westers, omdat zij vrijwel alleen aan deze zijde van de planeet bestaat: de oostelijke kant vaart een geheel eigen koers. Zij is seculier, omdat er fundamenteel geen beroep wordt gedaan op het goddelijke; er wordt vanuit gegaan dat de mens het op eigen kracht moet zien te redden … En het is een humanistische cultuur vanwege de opvattingen omtrent het individu, het zelf, niet als lid van een gemeenschap, maar als een op zichzelf staande entiteit …

Ik kwam veel van de culturen tegen die onder deze paraplubeschaving hun plaats hadden … Ik zag hoe elk van deze subculturen op gespannen voet stond met de andere, maar ook met de paraplubeschaving als een beschermende overkoepeling die alle subculturen in bedwang houdt en voorkomt dat een van hen zo machtig wordt dat ze een bedreiging gaat vormen voor het voortbestaan van de andere. Deze paraplu is ragfijn en teer. Wanneer hij niet functioneert – en dat doet hij te vaak – ontstaan straatrellen …

In de Amerikaanse stadsbibliotheken heb ik geleerd dat een cultuur op een voor ons nog steeds mysterieuze wijze ontstaat, wanneer soortgenoten van ons op de een of andere wijze een groep vormen … en hun eigen unieke antwoord geven op de … vier-uur-in-de-ochtend-vragen die ons soms midden in de nacht met een schok doen ontwaken. We liggen in het donker te luisteren naar de vragen die om ons heen zoemen. Waar gaat het allemaal écht om? Heeft wat ik ook doe ook maar enige betekenis? Hoe kan ik ooit de hoop koesteren, het ontzagwekkende universum waarin ik leef te doorgronden? Ik begrijp mezelf niet eens, hoe kan ik dan een ander menselijk wezen begrijpen? … Culturen leveren solide antwoorden op deze vragen. …

Vaak botsen verschillende reeksen antwoorden … Deze botsing roept vragen op en brengt spanning teweeg: Waarom zijn mijn antwoorden beter dan die van een andere cultuur? …

Toen ik opgroeide leerde ik dat culturele confrontaties gedurende de vijfduizend jaar, waarin we ons spoor terug middels geschriften kunnen volgen, een van de ononderbroken processen binnen onze soort is. Nu is dat proces in het westen de confrontatie tussen de paraplu en de subculturen. De opeenvolging van confrontaties is deze eeuw toegenomen. De cultuur-snelwegen staan helemaal open. Het verkeer is druk, in het bijzonder in de steden. Het andere woord voor ‘beschaving’, ‘civilisatie’ … stamt van het Latijnse civitas, wat stad of stad-staat betekent. …

Als je …, in de jaren van toenemende loyaliteit jegens je eigen verleden, kennis hebt gemaakt met de moderne literatuur, dan ontdek je …, dat je het slagveld voor een zeer bepaalde culturele confrontatie bent geworden. Ik noem dit de essentiële confrontatie, de culturele kernconfrontatie. Vanuit het hart van je eigen subcultuur, opgeleid op haar beste scholen, in staat door haar denksystemen te manoeuvreren, door haar taal, haar visie op de wereld, ben je met de literatuur in aanraking gekomen, een kernelement van de paraplubeschaving waarin we nu allen leven. Literatuur is een essentiële inspanning van de westerse, seculiere mens, het is een van de manieren waarop de westerse, seculiere mens vorm geeft aan zijn ervaringen … In de geschiedenis van onze soort hebben culturele kernconfrontaties dikwijls creatieve explosies tot gevolg gehad. … De ene cultuur [zet] de andere aan …tot een nieuwe, oorspronkelijke creativiteit. …

Je kunt [ook] opgegroeid zijn aan de rand, de periferie van je subcultuur, en het rijke haart van het westerse seculiere humanisme betreden – laten we zeggen, door naar de universiteit te gaan, de fabriek van westerse seculiere beschaving. Dan maak je een culturele periferie-tot-kern-confrontatie door. Saul Bellows Herzog … ervaart de crisis van onze wereld en zijn leven via zijn perifere, maar roerende verbondenheid met zijn subcultuur, zijn herinneringen uit een etnisch verleden.

Je kunt [ten derde] in de periferie van je subcultuur opgroeien en alleen de randverschillen van de westerse beschaving ervaren. Dat is een culturele periferie-tot-periferie-confrontatie. De vroege verhalen van Philip Roth doen verslag van dit soort culturele botsingen. Dit soort culturele confrontaties geeft vrijwel steeds aanleiding tot culturele aberraties, gênante misverstanden en bizarre mengelingen.

In het hart van een cultuur staat haar wereldbeeld, haar literatuur, beeldende kunst en muziek, haar specifieke ideeën over de wereld. Hoe moeilijker het wordt een vreemde cultuur binnen te treden, des te dichter raak je aan haar kern. Randverschijnselen van een cultuur – de taal op straat, het eten, de kleding, haar populaire muziek, het bijgeloof – zijn vrijwel steeds de elementen die het gemakkelijkst zijn te begrijpen, na te botsen, op te nemen. …

Ik heb ervoor gekozen, kernconfrontaties te beschrijven, want dat is de wereld die ik het beste ken. Wat gebeurt er wanneer je in jezelf twee zaken verenigd, waar je je uitermate sterk bij betrokken voelt en die je zeer na aan het hart liggen – een uit je subcultuur, de andere uit de paraplucultuur – en die volledig met elkaar in tegenspraak zijn?”

aus: Chaim Potok: Culturele confrontaties in Amerikaanse steden: de bron van mijn schrijverschap. [US-Amer. Orig. 1981] In: ders.: Het cijfer zeven. Verhalen. ‘s-Gravenhage: BZZTôH 1990, S.14-21

Abb.: Gisela Schmidt: Koptuch, ursprünglich im Internet.

08/16